Στη ζωή μου αγάπησα δύο τύπους ανθρώπου: τον άγιο και τον ήρωα. Ο λόγος είναι απλός. Και οι δύο φτάνουν στο πνευματικό και ψυχικό τους ύψος και μεγαλείο, επειδή εκφράζουν την υπέρβαση. Υπερβαίνουν εαυτούς για κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό τους.
Ο άγιος απαρνείται τον εαυτό του, θυσιάζεται για τους αδελφούς τους ελαχίστους, δέχεται σταυρό για το Θεό και το συνάνθρωπο, αγαπά την ουράνια πατρίδα και γι' αυτήν ζει, κινείται και υπάρχει. Ζει εν τω κόσμω αλλ' ουχί εκ του κόσμου.

Ο ήρωας εξέρχεται του κλειστού κύκλου του εγώ του και με τη φλόγα της καρδιάς του αναλίσκεται και εκδαπανά τη ζωή και την ύπαρξή του για τη γήινη πατρίδα, η οποία είναι το υπέρτατο πάθος, ο ασίγαστος έρωτάς του.
Ο άγιος είναι ο ήρωας της Εκκλησίας και ο ήρωας ο άγιος του έθνους. Στην ελληνική Ιστορία είναι πολλές οι φορές που συναντούνται τα μεγέθη του ήρωα και του αγίου. Πολύ συχνά τέμνονται και διαπερνώνται. Εκείνο που είναι σημαντικό και στις δύο περιπτώσεις είναι η ιερότητα που εκδηλώνουν τόσο ο άγιος, όσο και ο ήρωας. Φτάνουν τα έσχατα όρια της ύπαρξης και κάνουν το μεγάλο άλμα της μαρτυρικής αυθυπέρβασης. Το υπέροχο σημείο του προσωπικού θανάτου για το μεγαλύτερο από το ιδιαίτερο άτομο προσδίδει στα πρόσωπα των ηρώων και των αγίων το δέος της ιερότητας. Το ίδιο περίπου ιερό δέος νιώθει κανείς την ώρα του "σήμερον κρεμμάται επί ξύλου" και στα φυλακισμένα μνήματα των ηρώων του 1955-1959.

Γι' αυτό κι εμείς μετά φόβου Θεού πλησιάζουμε τον άνδρα που αυτοπροαιρέτως, κατά το Παλαιολόγειο ρήμα, δεν εφείσθη της ζωής του, όταν, προδομένος και κυκλωμένος από τα βρετανικά στρατεύματα, έγινε ολοκαύτωμα στο βωμό της κυπριακής ελευθερίας, στις 19 Νοεμβρίου 1958, στο κρησφύγετο του Δικώμου, πειθόμενος τοις εαυτού ρήμασι, ως θα φανεί στη συνέχεια της μελέτης μας. Ο Κυριάκος Χριστοφή Μάτσης παρέμεινε, άχρι θανάτου, πιστός στην πατρώα γη, στην εθνική και πανανθρώπινη επιταγή. Στα 32 του χρόνια έφυγε από τον κόσμο τούτο, αφήνοντας πίσω του μια απ' αλλού φερμένη λάμψη, η οποία παραμένει κτήμα εσαεί του γένους των Ελλήνων.

Το μάθημα του Κυριάκου Μάτση υπήρξε μέγα, εν λόγοις και έργοις. Αυτό το ύψιστο μάθημα εξιστορεί η παρούσα επιστημονική εργασία. Παρουσιάζουμε, μέσα από τα ίδια τα κείμενα του αξίου της φυλής τη σκεπτόμενη ψυχή του, τις αγωνίες και τους υπέροχοuς προβληματισμούς της ανήσυχης ύπαρξής του, αλλά και το προχωρημένο, για τα χρόνια που έζησε, όραμά του για τον έλληνα άνθρωπο και τον κόσμο.

Οι ιστορικές μαρτυρίες που παρατίθενται των ανθρώπων που τον έζησαν ή αγωνίστηκαν μαζί του στη Βόρειο Ελλάδα και στην Κύπρο, επικυρώνουν και προσυπογράφουν τα όσα ο ακατάβλητος αγωνιστής συνέλαβε και διατύπωσε ως στοχασμούς και εξομολογήσεις και στα οποία έδωσε σάρκα και οστά με την παραδειγματική ζωή του.

Ο Κυριάκος Μάτσης, ως γνήσιος Έλλην, αγάπησε, όσο ελάχιστοι, τον πολυσήμαντο λόγο. Αγάπησε τη λογοτεχνία και ιδιαίτερα την ποίηση, την Ιστορία, τη φιλοσοφία, τη μελέτη, τον προβληματισμό. Πάλαιψε με τις ιδέες, όσο πάλαιψε και με τον εαυτό του. Πάλαιψε αδιάκοπα και σε κάθε στιγμή, για τα εθνικά δίκαια της Κύπρου και τους πύρινους εθνικούς λόγους του, τους έκανε πράξη ενάρετη.

Σάρκωσε το λόγο του, γι' αυτό και τα δρώμενα του βίου του ανήκουν στην κατηγορία των σπάνιων και εκλεκτών. Δραματική και τραγική η ζωή του, αλλά καθ' όλα ακέραιη. Κι οι πράξεις του σπουδαίες και τέλειες, σύμφωνες προς τον Αριστοτελικό περί τραγωδίας ορισμό.
Γράφοντας για τον Κυριάκο Μάτση νιώθω νάναι μέσα μου Μεγάλη Παρασκευή. Θρηνώ τον ωραίο, τον μοναδικό, εκείνον που δεν προοριζόταν για τον πονηρό μας κόσμο. Ο Κυριάκος Μάτσης ανήκε στα Άνω. Δεν είχε καμιά σχέση με τα κάτω, κι ας σπούδασε γεωπονία, κι ας αγαπούσε με πάθος τη γη και τη φύση. Κατόρθωσε, τη δική του γη να την κάνει ουρανό και το δικό του ουρανό, όσο μπόρεσε, ακόμη και με το αίμα του, να τον φέρει, ως αστραπή, πάνω στη γη των πατέρων μας.

Κάθε γραμμή που γράφτηκε σ' αυτούς τους τόμους γράφτηκε με δάκρυα στα μάτια. Ήταν πάμπολλες οι φορές που διακόψαμε τις ηχογραφήσεις, κατά τη διάρκεια της έρευνάς μας στη Θεσσαλονίκη και στην Κύπρο, γιατί η συγκίνηση δεν μας άφηνε να συνεχίσουμε. Σπαράξαμε για την απώλεια μιας τόσο ολοκληρωμένης και φωτεινής προσωπικότητας του Ελληνισμού, που, αν ζούσε, όπως όλοι το ομολογούν, θα ήταν στις εμπροσθοφυλακές της φυλής κι ίσως η πολύπαθη Κύπρος να είχε άλλο πεπρωμένο.

Έχει παρέλθει σχεδόν μισός αιώνας από τότε που ο Κ. Μάτσης έβαζε φωτιά στη Θεσσαλονίκη και σ' όλη τη Βόρεια Ελλάδα, κινητοποιώντας το έθνος για την ελευθερία της Κύπρου και την ένωσή της με τον εθνικό κορμό. Όσους συναντήσαμε στη Θεσσαλονίκη και μας μίλησαν για το φοιτητή Μάτση, όχι μόνο μίλησαν με σεβασμό και θαυμασμό για τον ήρωα, αλλά και όλοι ανεξαιρέτως, όπως κι εμείς, έκλαψαν. Η μνήμη του παραμένει άσβηστη και ανεξίτηλη στο νου και στην καρδιά των συμφοιτητών και των φίλων του. Οφείλουμε να. το πούμε, στη Θεσσαλονίκη συναντήσαμε ανθρώπους που δεν γνώρισαν τον Μάτση. Τον γνώρισαν μέσα από τις αφηγήσεις συναδέλφων του, μέσα από τα κείμενα και τους λόγους του, τον γνώρισαν ως θρύλο στην καθόλου εθνική του δράση. Οι άνθρωποι αυτοί, παρά τα χρόνια που πέρασαν, παρά τη χρονική και τοπική απόσταση, μας μίλησαν με αναφυλλητά, με βουρκωμένα μάτια, με λυγμούς. Φυσικά, οι συναγωνιστές του στην Ε.Ο.Κ.Α., δεν άντεξαν. Όλοι, χωρίς εξαίρεση, επώδυνα και με ιερή συγκίνηση, αφηγήθηκαν τα καθέκαστα. Κάθε αφήγηση και ηχογράφηση ήταν κι ένας επιτάφιος. Γίνεται αυτή η εξομολόγηση - αναφορά, γιατί αποδεικνύει πολλά. Αποδεικνύει εκείνα τα άγια και βαθυσήμαντα, τα οποία ο αναγνώστης των τόμων θα βρει μέχρι την τελευταία σελίδα της ανάγνωσής του.

Η ίδια απάντηση ισχύει και για την πλευρά των Άγγλων. Μετά το ηρωικό τέλος του οι Άγγλοι δεν παραδίνουν το νεκρό του Κ. Μάτση στους οικείους του. Τον θάβουν εν κρυπτώ στα φυλακισμένα μνήματα, όπως θάβουν και τους φίλους και συναγωνιστές του: Γρηγόρη Αυξεντίου, Μάρκο Δράκο, Στυλιανό Λένα και τους απαγχονισθέντες. Ο τομεάρχης της Κερύνειας και σταυραετός του Πενταδακτύλου ήταν, έστω και νεκρός, πολύ επικίνδυνος για τους κατακτητές. Άρα, ξεχωριστός και σημαντικός.

Πώς ξεκίνησε η έρευνα αυτή; Πάντοτε μας συγκινούσε και μας γοήτευε, εκτός από την αγωνιστική πλευρά του Κ. Μάτση, εκείνη η δεύτερη κατάσταση του κόσμου που είχε μέσα του, η ποιητική, η φιλοσοφική, η ιδεολογική. Μας σαγήνευε ο οραματισμός του για τον ελληνισμό, το μέλλον του ανθρώπου, η οικουμενικότητα των ιδεών του, η πύρινη και ένθεη φύση της προσωπικότητάς του. Ο Κ. Μάτσης είναι ένας από τους ελάχιστους ανθρώπους, που θα θέλαμε να συναντήσουμε στη γήινή μας ύπαρξη. Κι αν δεν μπορέσαμε να τον συναντήσουμε στη γη, θα θέλαμε να τον συναντήσουμε στον ουρανό. Άνετα μπορούσε να ανήκει μεταξύ των μαρτύρων των πρώτων χριστιανικών χρόνων. Γι' αυτό και είναι ηρωομάρτυρας με την πλήρη και ουσιαστική σημασία της προσωνυμίας. Πρόκειται για ουράνιο και ιερό πρόσωπο. Για μας, στέκει στην Ιστορία ως ένας αρχάγγελος.

Όταν πρωτομιλήσαμε στον αδελφό του Κυριάκου, Γιαννάκη Μάτση, γι' αυτή μας την αγάπη προς το πρόσωπο του ήρωα αδελφού του και την πρόθεσή μας να γράψουμε κάτι για την πνευματική πλευρά του Κυριάκου (όχι πως χωρίζεται από την αγωνιστική), ο Γιαννάκης αγκάλιασε με θερμότητα και πολλή αγάπη την εισήγησή μας. Οι συναντήσεις μας ήταν πάμπολλες γι' αυτό το σκοπό. Του οφείλουμε πάμπολλα. Του είμαστε βαθύτατα ευγνώμονες που είχε την υπομονή να μας μυήσει και να μας οδηγήσει στα βαθύτερα και ουσιαστικότερα της ζωής, της σκέψης, της δράσης και προπαντός του ψυχισμού του Κυριάκου. Ατέλειωτες ώρες μας μιλούσε για τις διάφορες πτυχές του κόσμου του Κυριάκου και μας διάβαζε σελίδες από τα ανέκδοτα κείμενα του ποιητή και στοχαστή αδελφού του. Σιγά-σιγά και σταδιακά μας φώτισε και μας απεκάλυψε τα ψηλά μέτρα στα οποία βρισκόταν και έφτασε ο Κυριάκος Μάτσης. Μέσω του Γιαννάκη, αρχικά, και στη συνέχεια με προσωπική μας έρευνα, καταλάβαμε και συνειδητοποιήσαμε πως είχαμε να κάνουμε μ' ένα άγιο της ελληνικής φυλής, μ' ένα άγιο της ανθρωπότητας, μ' ένα λειτουργό του αιώνιου πνεύματος. Κι αυτό, χωρίς καμιά δόση έξαρσης ή υπερβολής. Όσα ακολουθούν, αυταπόδεικτα επικυρώνουν του λόγου το αληθές. Για όλους αυτούς τους λόγους ευχαριστούμε εκ βάθους καρδίας το Γιαννάκη Χρ. Μάτση, που τόσο γενναιόδωρα μας δίδαξε τα του Κυριάκου και βοήθησε, ώστε, μέσω της ακοής, της ανάγνωσης και τελικά της γραφής, το έργο αυτό να γίνει πραγματικότητα. Πιστεύουμε, πως με την έκδοση αυτή προσφέρουμε στον κυπριακό και τον καθόλου ελληνισμό ένα υπέροχο πρότυπο ηθικών και εθνικών αρετών, μια ευκαιρία στους νέους ανθρώπους για μίμηση ενός παραδειγματικού ανθρώπου, του οποίου το ήθος έγινε θεϊκό, όπως θα έλεγε ο Εφέσιος φιλόσοφος Ηράκλειτος (Ήθος ανθρώπω δαίμων).

Ο Κ. Μάτσης προσέλαβε τον κόσμο ποιητικά. Γι' αυτό και προχώρησε, μ'
εμπιστοσύνη και αθωότητα, στα σκοτεινά, όπως θα έλεγε ο Ιωάννης του Σταυρού. Ως αληθινός ηγέτης και πρωτοπόρος που ήταν, άνοιξε δρόμους στον ελλαδικό χώρο, ώστε ν' ακουστεί η πνιγμένη φωνή της δούλης Κύπρου. Πρώτος αυτός στη Βόρειο Ελλάδα άναψε τη δάδα της Κύπρου και σκόρπισε ιερό και εθνικό ρίγος για την εθνική υπόθεση της αγγλοκρατούμενης Κύπρου.

Ο Αθηναίος φιλόσοφος Πλάτων θεωρούσε τον άνθρωπο άνθρωπο, όταν μετείχε στις ουράνιες ιδέες. Αυτό εφαρμόζεται απόλυτα στην περίπτωση του Κυριάκου Μάτση. Ο Κυριάκος δεν είχε απλώς μέθεξη με τις ιδέες. Με το άνοιγμα της καρδιάς του χώρεσε τον κόσμο μέσα του. Και την ιδέα, προπαντός εκείνη της ελευθερίας, τη διακόνησε με λογικό πάθος και τόλμη απαράμιλλη. Εξ υπαρχής στρατεύτηκε στο μέτωπο, στα πρώτα και επικίνδυνα. Ήταν ατρόμητος και έτοιμος. Και το απέδειξε, όταν ήρθε η ώρα. Αυτό το ακατόρθωτο κατόρθωμα θέλει να καταθέσει το σύγγραμμα αυτό. Ο Κυριάκος πίστεψε στα έσχατα, δηλαδή, στο απίστευτο και στο υπέρλογο. Αυτή του την πίστη, την οποία υπέγραψε με το αίμα του, μαρτυρούμε ταπεινά κι εμείς, που έστω και από μακρυά, γευτήκαμε κάποιες σταγόνες από το κλέος του.

Ιδιαίτερες και ευγνώμονες ευχαριστίες οφείλονται στους συναδέλφους, φίλους και συμφοιτητές του Κυριάκου Μάτση, που μας δέχτηκαν με τόση προθυμία στη Θεσσαλονίκη, κατά τη διάρκεια της έρευνας και συλλογής μαρτυριών. Τις ίδιες θερμές και ευγνώμονες ευχαριστίες εκφράζουμε και προς όλους τους συναγωνιστές του μεγάλου ήρωα, που συνομίλησαν μαζί μας και μας έδωσαν την πολύτιμη μαρτυρία τους.

Ιδιαίτερη μνεία και έπαινος αξίζει στην κ. Ρήνα Κατσελλή, η οποία αντέγραψε και αποκρυπτογράφησε τα κείμενα του Κ. Μάτση. Ευγνώμονες ευχαριστίες οφείλονται στη γραμματέα του κ. Γιαννάκη Μάτση κα Ορθοδοξία Κωμοδρόμου για την εξαιρετική συνεργασία και πρακτική βοήθεια που μας πρόσφερε σ' όλο το διάστημα της συλλογής πληροφοριών και στοιχείων για τη σύνταξη της παρούσας μελέτης. Ευχαριστούμε, επίσης, το φιλόλογο κ. Λεωνίδα Φεραίο για την επιμέλειά του στις διορθώσεις των τυπογραφικών δοκιμίων. Τέλος, ευχαριστούμε θερμά τους από 33 ετών πνευματικούς μας φίλους Πάνο και Χλόη Ιωαννίδη και γι' αυτή την πνευματική συνεργασία, η οποία απέδειξε πόσο αντέχει η φιλία μας στο χρόνο και στις δυσκολίες. Ευχαριστούμε επίσης την Ιρένα Ιωαννίδου για την υπέροχη αισθητική επιμέλεια των τόμων.

Αφήσαμε εντελώς τελευταία την Τράπεζα Κύπρου και τους αξιωματούχους της κ. Σόλωνα Τριανταφυλλίδη, Πρόεδρο του Δ.Σ. του συγκροτήματος και κα Δάφνη Προδρόμου, υπεύθυνη δημοσίων σχέσεων, χωρίς την παρέμβαση των οποίων και την οικονομική κάλυψη των εξόδων της έκδοσης, το παρόν πόνημα για ένα ανεπανάληπτο και άξιο τέκνο του έθνους δεν θα έβλεπε το φως της δημοσιότητας.

Ας σημειωθεί ότι διατηρήσαμε, κατά κανόνα, την ορθογραφία και τη σύνταξη τόσο του Κυριάκου Μάτση όσο και των υπολοίπων συνεργατών του τόμου.
Στις Μαρτυρίες κρατήσαμε σε αρκετές περιπτώσεις για σκοπούς ύφους και λεπτής απόδοσης νοήματος τον ιδιωματικό λόγο του πληροφοριοδότη μας. Ας μη λησμονούμε ότι οι Μαρτυρίες συγκεντρώθηκαν υπό μορφήν προφορικού λόγου, ο οποίος στη συνέχεια μετετράπη σε γραπτό. Από την ακοή οδηγηθήκε ο λόγος στην όραση, έγινε δηλαδή αναγνώσιμος.

Αρκετές από τις φωτογραφίες, λόγω του ότι είναι της εποχης εκείνης, έχουν ατέλειες ή είναι φθαρμένες. Όμως πρόκειται για ιστορικές φωτογραφίες που αποδίδουν τον ήρωα, τη ζωή του και γενικά τον κόσμο του.

Κλείτος Ιωαννίδης
Χριστούγεννα 1996